Ferhad-beg Draga (1873-1944)
Ferhad-beg Draga je najuticajniji bošnjački političar u Sandžaku u prvim decenijama XX stoljeća, osnivač i predsjednik političke partije koja je okupljala najveći broj bošnjačkog stanovništva na ovim prostorima u tom periodu – Džemijet, i njen poslanik u parlamentima Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Rođen je 1873. godine, u selu Draga (u opštini Tutin), kao treći po redu sin uglednog Alije, iz poznate bošnjačke porodice Pepić.[1]
Prvih godina svog političkog angažmana, u vremenu do kraja Prvog svjetskog rata, Ferhad-beg Draga svoje aktivnosti usredsređuje uglavnom na borbu za ostvarenje vjersko-prosvjetne autonomije, zalažući se za uvođenje maternjeg jezika i latiničnog pisma u školama na području tzv. južnih zemalja (Srbije i Makedonije).
U aktivan politički život tek formirane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca uključuje se sa partijom Džemijet[2], koju je, zajedno sa starijom bratom Nedžibom, i osnovao, u Skoplju 17. decembra 1919. godine.[3]
Prve godine postojanja Džemijetom upravlja Nedžib-beg Draga, nakon čije smrti, 1921. godine, vođenje partije, na Drugom kongresu, 1922. godine, preuzima Ferhad-beg, koji se do tada, zbog sukoba sa režimom Kraljevine SHS, nalazio u inostranstvu (u Albaniji prije svega). Zahvaljujući velikom uticaju kojeg je u tom periodu imao u narodu i velikom ugledu njegovih osnivača, braći Pepić, Džemijet postiže veoma dobre izborne rezultate na parlamentarnih izborima 1920. i 1923. godine, na kojima osvaja 8, odnosno 14 poslaničkih mandata, postajući na taj način jedna od najznačajnijih parlamentarnih stranaka u cijeloj Kraljevini.
U skladu sa osnovnim političkim opredjeljenjem svog predsjednika, Ferhad-bega Drage, glavni akcenat u svom političkom radu stranka će u tom periodu dati prosvjetnom i agrarnom pitanju, zalažući se za vjersko-prosvjetnu autonomiju i maternji („nacionalni jezik južnih muslimana”) u školama, te očuvanje vakufske imovine i izuzeće od agrarne reforme begovske zemlje.
Politika Džemijeta po pitanju obrazovanja, izražena već od početka rada stranke, formulisana je i u zvaničnom stranačkom glasilu „Hak”, koji u svom serijalu „Današnje potrebe”, iz 1920. godine, donosi tekst u kojem se konstatuje da ako država priznaje jedan narod, onda mora priznati i njegovu tradiciju i jezik, jer „kao što nema vlasti bez naroda, tako ne može biti ni vlasti nad narodom, koji nema svoj jezik”.[4]
U to vrijeme širom Sandžaka i na području Kosova i Makedonije sprovodile su se masovne akcije etničkog čišćenja i otvorenog terora prema bošnjačkom, turskom i albanskom stanovništvu. Reagujući na sva ta dešavanja, Džemijetovi poslanici uputili su, februara 1921. godine, protestno pismo Predsjedništvu Ustavotvorne skupštine Kraljevine SHS. Uz konstataciju da se „u zadnje vrijeme u krajevima i nahijama Kosova, Prizrena, Sandžaka, Skoplja, Ohrida i drugih, svakim danom ubija na stotine djece i žena“, u protestu se jasno ističe da „zulumi nad muslimanskim stanovništvom od strane civilne vlasti prelaze svaku mjeru“ i da se to nikako ne može dovesti „u sklad s osjećajima čovječnosti i humanosti“.
Slične ocjene iznošene su i u Džemijetovom stranačkom glasilu „Hak“, koji je, nakon reakcije na paljenje skopske Burmali džamije, 18. novembra 1924. godine, zabranjen, i time najavljen žestok politički obračun sa Ferhad-begom i njegovom strankom, koji će uslijediti u samo predvečerje izbora za novi saziv parlamenta Kraljevine SHS, u februaru 1925. godine.
Sve veći ugled koji je Ferhad-beg uživao u širokim narodnim slojevima i promjena u političkoj orijentaciji njegove stranke, u vodećim srpskim političkim strankama toga vremena protumačeni su kao ugrožavanje njihovih političkih pozicija[5], zbog čega će one, 31. januara 1925. godine, u Skoplju, organizovati njegovo hapšenje. Ubrzo nakon toga Džemijet je proglašen antidržavnom strankom i njegov rad je zabranjen.
Sa ciljem osiguranja izborne pobjede, na izborima 8. februara 1925. godine, radikalske vlasti, neposredno prije i na sam dan izbora, sprovode u Novom Pazaru i okolnim mjestima neviđene akcije zastrašivanja i otvorenog terora nad lokalnim bošnjačkim i ostalim nesrpskim stanovništvom, što će im kao rezultat i donijeti pobjedu na ovim izborima.[6] Ferhad-beg Draga na ovim izborima ipak ostvaruje pobjedu u Zvečanskom okrugu i osvaja poslanički mandat, koji mu, međutim, biva oduzet i protivzakonito poništen.
Odlukom tadašnjih vlasti Ferhad-beg Draga je osuđen na 100 godina robije s prinudnim radom, da bi mu, kasnije, kazna bila ublažena na 25 godina, a potom i ukinuta aktom o pomilovanju, kralja Aleksandra Karađorđevića.
Uprkos zabrani djelovanja, Džemijet je u bošnjačkom narodu i dalje imao veoma značajnu podršku, što se vidi i po izbornim rezultatima na posljednjim parlamentarnim izborima u Kraljevini Jugoslaviji, 1938. godine, kada je, na izbornoj listi „Jereze 2“, jedan od lidera ove stranke u Sandžaku, Aćif-ef. Hadžiahmetović osvojio poslanički mandat.
Lider Džemijeta i jedan od najpoznatijih političkih i nacionalnih figura toga doba Ferhad-beg Draga umire u Đakovici, 2. decembra 1944. godine.
[1] Alija Pepić (Ali-paša Draga) je imao četiri sina – Nedžiba, Hajdina, Ferhada i Džafera.
[2] Džemijet je osnovan kao Organizacija (udruženje) za zaštitu prava muslimana.
[3] Skoplje je u tom periodu bilo centar mnogih političkih i drugih aktivnosti ne samo bošnjačkog nego i ostalih južnoslavenskih naroda. Prije Džemijeta, u njemu je, 1908. godine, održana i konferencija srpskih prvaka, koja se označava kao prvo javno političko organizovanje srpskog naroda u modernom smislu te riječi.
[4] „Hak“, 11. april 1920., str. 1
[5] Sve tadašnje procjene govorile su da će Džemijet na izborima u februaru 1925. godine osvojiti 16 poslaničkih mandata i postati jedna od jačih političkih stranaka u Kraljevini SHS.
[6] Džemijet je na ovim izborima ostao bez ijednog poslaničkog mandata, iz čega su najviše profitirali radikali.
Izvor: monografija “Sandžački Bošnjaci”, Muhedin Fijuljanin, CBS 2010.
){kind=link}